Umowy emerytalne między Polską a innymi krajami - co warto wiedzieć
Coraz więcej Polaków pracuje lub pracowało za granicą, co rodzi pytania o emeryturę: czy lata przepracowane w innych krajach przepadną, czy może będą uwzględnione przy obliczaniu emerytury? Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, czy Polska ma podpisaną umowę o zabezpieczeniu społecznym z krajem, w którym pracowaliśmy. W tym artykule przybliżymy kluczowe informacje dotyczące umów emerytalnych między Polską a innymi państwami.
Znaczenie umów o zabezpieczeniu społecznym
Umowy o zabezpieczeniu społecznym (tzw. umowy bilateralne) to porozumienia między państwami, które regulują zasady nabywania i wypłacania świadczeń socjalnych, w tym emerytur. Ich podstawowym celem jest:
- Ochrona interesów osób, które pracowały w różnych krajach
- Eliminacja podwójnego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
- Zapewnienie ciągłości ochrony ubezpieczeniowej
- Umożliwienie sumowania okresów ubezpieczenia z różnych krajów
- Zapewnienie wypłaty świadczeń osobom mieszkającym za granicą
Bez takich umów okresy pracy w innych krajach mogłyby nie być uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury lub jej wysokości, co oznaczałoby stratę finansową dla wielu osób.
Umowy w ramach Unii Europejskiej
Polska jako członek Unii Europejskiej podlega unijnym przepisom o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Przepisy te obowiązują we wszystkich państwach członkowskich UE oraz krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Lichtenstein, Norwegia) i Szwajcarii.
Kluczowe zasady obowiązujące w UE to:
- Zasada równego traktowania - obywatele innych państw członkowskich są traktowani tak samo jak obywatele danego kraju
- Zasada zachowania praw nabytych - świadczenia uzyskane w jednym państwie członkowskim mogą być wypłacane w innym państwie członkowskim
- Zasada sumowania okresów ubezpieczenia - okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania w różnych krajach UE są łączone
- Zasada jednego ustawodawstwa - pracownik podlega przepisom tylko jednego państwa członkowskiego, zazwyczaj tego, w którym pracuje
W praktyce oznacza to, że jeśli pracowałeś w kilku krajach UE, to każdy kraj będzie wypłacał Ci część emerytury proporcjonalną do okresów ubezpieczenia w tym kraju.
Umowy dwustronne z krajami spoza UE
Polska ma również podpisane umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym z wieloma krajami spoza Unii Europejskiej. Oto lista najważniejszych państw, z którymi Polska ma aktualnie podpisane takie umowy:
| Kraj | Data wejścia w życie | Kluczowe aspekty |
|---|---|---|
| USA | 1 marca 2009 r. | Obejmuje emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne |
| Kanada | 1 października 2009 r. | Obejmuje emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne |
| Australia | 1 października 2010 r. | Obejmuje emerytury i niektóre rodzaje rent |
| Ukraina | 1 stycznia 2014 r. | Obejmuje emerytury, renty, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy |
| Białoruś | 1 stycznia 2022 r. | Obejmuje emerytury, renty, zasiłki macierzyńskie, zasiłki z tytułu wypadków przy pracy |
| Izrael | 1 maja 2017 r. | Obejmuje emerytury, renty, zasiłki z tytułu macierzyństwa |
| Korea Południowa | 1 marca 2010 r. | Obejmuje emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne |
Ponadto, Polska ma również umowy z: Japonią, Turcją, Mołdawią, Macedonią Północną, Czarnogórą, Serbią, Bośnią i Hercegowiną.
Jak działają umowy emerytalne w praktyce?
Zasady wynikające z umów o zabezpieczeniu społecznym mogą się różnić w zależności od konkretnego kraju, ale generalne mechanizmy są podobne. Poniżej przedstawiamy, jak działa to w praktyce na przykładach.
Przykład 1: Praca w Polsce i USA
Pan Adam pracował 15 lat w Polsce i 10 lat w USA. Zgodnie z umową o zabezpieczeniu społecznym między Polską a USA:
- Okresy ubezpieczenia w obu krajach są sumowane dla ustalenia prawa do emerytury
- Jeśli Pan Adam spełnia minimalne wymogi dotyczące stażu pracy w USA (40 kredytów, co odpowiada około 10 latom pracy), może otrzymać emeryturę amerykańską
- Jednocześnie, jeśli spełnia wymogi dotyczące stażu pracy w Polsce, otrzyma również emeryturę polską
- Każdy kraj wypłaca świadczenie proporcjonalne do okresów ubezpieczenia w tym kraju
Przykład 2: Praca w Polsce i Australii
Pani Barbara pracowała 20 lat w Polsce, a następnie wyemigrowała do Australii, gdzie pracowała przez 5 lat. Zgodnie z umową między Polską a Australią:
- Pani Barbara może otrzymać emeryturę z Polski za 20 lat pracy w polskim systemie
- Może również otrzymać proporcjonalną emeryturę z Australii, nawet jeśli nie spełnia minimalnego okresu rezydencji wymaganego w australijskim systemie (zwykle 10 lat)
- Obie emerytury będą wypłacane niezależnie od tego, gdzie Pani Barbara zdecyduje się mieszkać na emeryturze
Najważniejsze aspekty umów o zabezpieczeniu społecznym
Umowy o zabezpieczeniu społecznym regulują wiele aspektów związanych z emeryturami i innymi świadczeniami. Oto najważniejsze z nich:
1. Sumowanie okresów ubezpieczenia
Umowy zazwyczaj przewidują sumowanie okresów ubezpieczenia z różnych krajów przy ustalaniu prawa do emerytury. Oznacza to, że jeśli w jednym kraju nie masz wystarczającego stażu, aby nabyć prawo do emerytury, można doliczyć okresy ubezpieczenia z drugiego kraju.
2. Proporcjonalne naliczanie świadczeń
Każdy kraj wypłaca emeryturę proporcjonalną do okresów ubezpieczenia w tym kraju. Jest to tzw. emerytura częściowa lub proporcjonalna, obliczana według wzoru:
3. Eksport świadczeń
Umowy zazwyczaj gwarantują, że świadczenia nabyte w jednym kraju będą wypłacane nawet jeśli osoba uprawniona mieszka w innym kraju. Oznacza to, że emerytura przyznana np. w Polsce będzie wypłacana nawet jeśli emeryt przeprowadzi się do USA.
4. Zasada jednego ustawodawstwa
Umowy określają, w którym kraju dana osoba podlega ubezpieczeniu w przypadku pracy w kilku państwach jednocześnie. Zapobiega to podwójnemu opłacaniu składek.
Co, jeśli nie ma umowy o zabezpieczeniu społecznym?
Jeśli pracowałeś w kraju, z którym Polska nie ma umowy o zabezpieczeniu społecznym, sytuacja jest mniej korzystna:
- Okresy pracy w tym kraju mogą nie być uwzględnione przy ustalaniu prawa do polskiej emerytury
- Możesz nie mieć prawa do emerytury z tego kraju, jeśli nie spełnisz lokalnych wymogów
- Nawet jeśli nabędziesz prawo do emerytury w tym kraju, mogą wystąpić problemy z jej wypłatą, jeśli mieszkasz w Polsce
- Możesz być narażony na podwójne opłacanie składek w przypadku delegowania do pracy
W takich przypadkach szczególnie ważne jest indywidualne planowanie emerytalne i konsultacja z ekspertami.
Jak ubiegać się o emeryturę międzynarodową?
Proces ubiegania się o emeryturę z różnych krajów może być skomplikowany. Oto podstawowe kroki:
- Złóż wniosek o emeryturę w kraju, w którym mieszkasz lub w którym ostatnio pracowałeś. W Polsce wniosek składa się w ZUS.
- W formularzu wniosku o emeryturę zaznacz, że pracowałeś za granicą i wymień wszystkie kraje.
- ZUS uruchomi procedurę międzynarodową i przekaże Twój wniosek do instytucji emerytalnych w innych krajach.
- Każda instytucja emerytalna rozpatrzy Twój wniosek według własnych przepisów.
- Otrzymasz oddzielne decyzje emerytalne z każdego kraju.
- Każdy kraj będzie wypłacał swoją część emerytury bezpośrednio Tobie.
Ważne: Proces może trwać nawet 12-18 miesięcy ze względu na konieczność wymiany informacji między instytucjami z różnych krajów.
Praktyczne wskazówki
Oto kilka praktycznych wskazówek, które pomogą Ci w sprawach związanych z emeryturami międzynarodowymi:
1. Zachowaj dokumentację
Przechowuj wszystkie dokumenty związane z zatrudnieniem za granicą: umowy o pracę, świadectwa pracy, dokumenty ubezpieczeniowe, numery ubezpieczenia społecznego z innych krajów.
2. Skontaktuj się z instytucjami z wyprzedzeniem
Na kilka lat przed planowanym przejściem na emeryturę warto skontaktować się z ZUS i zagranicznymi instytucjami emerytalnymi, aby sprawdzić stan swojego konta i dowiedzieć się, jakie dokumenty będą potrzebne.
3. Rozważ moment przejścia na emeryturę
Wiek emerytalny różni się w zależności od kraju. Warto rozważyć, czy korzystniejsze jest przejście na emeryturę we wszystkich krajach jednocześnie, czy w różnym czasie.
4. Skorzystaj z pomocy eksperta
Przepisy emerytalne są skomplikowane, a sprawy międzynarodowe jeszcze bardziej. Warto skonsultować się z doradcą emerytalnym, który specjalizuje się w emeryturach międzynarodowych.
5. Monitoruj zmiany przepisów
Przepisy emerytalne i umowy międzynarodowe mogą się zmieniać. Warto być na bieżąco, szczególnie jeśli do emerytury zostało jeszcze kilka lat.
Podsumowanie
Umowy o zabezpieczeniu społecznym są kluczowym narzędziem chroniącym prawa emerytalne osób, które pracowały w różnych krajach. Dzięki nim możliwe jest sumowanie okresów ubezpieczenia z różnych państw i otrzymywanie proporcjonalnych świadczeń emerytalnych.
Polska ma rozbudowaną sieć takich umów - zarówno w ramach Unii Europejskiej, jak i z wieloma krajami spoza UE. Dzięki temu, niezależnie od tego, gdzie pracowałeś, masz szansę na uwzględnienie wszystkich okresów zatrudnienia przy ustalaniu prawa do emerytury.
W EmerytPro specjalizujemy się w doradztwie emerytalnym dla osób z międzynarodową historią zatrudnienia. Jeśli masz pytania dotyczące swoich praw emerytalnych wynikających z pracy w różnych krajach, skontaktuj się z nami. Nasi eksperci pomogą Ci zrozumieć obowiązujące przepisy i przeprowadzą Cię przez cały proces ubiegania się o emerytury z różnych krajów.
